عَکس (عربی) یا فوتوگراف (به انگلیسی: Photograph) گونه‌ای تصویر است که بر اثر تابش نور بر یک سطح حساس به نور (معمولاً فیلم عکاسی یا یک تصویرساز الکترونیکی مانند دستگاه جفت‌کننده بار یا تراشهٔ سیموس (به انگلیسی: CMOS) به‌دست می‌آید. بیشتر فرتورها با استفاده از دوربین آنالوگ گرفته می‌شوند. دوربین آنالوگ از لنز برای واضح‌سازی طول موج‌های مرئیِ نور در بازتولیدی که برای چشمان انسان دیدنی باشد استفاده می‌کند. فرایند ساخت فرتور را عکاسی می‌گویند. نخستین فرتور در سال ۱۸۲۶ یا ۱۸۲۷ م. به‌دست ژوزف نیسه‌فور نیپس ثبت شد. واژه فوتوگراف در سال ۱۸۳۹ توسط سر جان هرشل ابداع شده‌است و برگرفته از یونانی (φῶς (phos به معنای «نور، درخشش، روشنایی» و (γραφή (Graphê به معنی «نگارش، نوشتن» با هم به معنی «نگارش با پرتو» است. نباید عکس (فرتور) را با تصویر (انگاره) اشتباه بگیریم؛ عکس (جز) نام دسته‌ای از تصویرها (کل) است.به مجموعه ابزاری که برای گرفتن عکس مورد استفاده قرار میگیرند لوازم ابزاری میگویند.

دوربین عکاسی ابزاری برای ثبت تصویر است. دوربین‌های قدیمی به صورت آنالوگ تصاویر را بر روی فیلم ثبت میکردند. دوربین‌های امروزی تصاویر را بر روی کارت حافظه ذخیره می‌کنند.

طرز کار هر دوربین عکاسی متفاوت است و معمولاً در برگهٔ راهنمای هر دوربین طرز کار با آن گذاشته شده‌است.

انواع دوربین عکاسی از نظر سیستم ضبط تصویر

• فیلم

• دیجیتال

دوربین فیلم

دوربینی است که می‌تواند لحظات را ثبت کند و بوسیلهٔ دست یا دستگاه‌های مکانیکی خودش تنظیم می‌شود و دارای فیلم است. قابل ذکر است که این دوربین‌ها کیفیت بهتری نسبت به دوربین‌های دیجیتال دارند. «با پیشرفت تکنولوژی ساخت فیلم؛ گستره دینامیکی تصاویری که توسط فیلم ثبت می‌شود از دوربین‌های گران‌قیمت دیجیتال هم بالاتر رفته‌است».

دوربین دیجیتال

دوربینی است که اطلاعات تصویر را به صورت ارقام عددی در نوعی از حافظه کامپیوتری ذخیره می‌نماید. نحوهٔ کار دوربین‌های عکاسی دیجیتال بسیار مشابه کار دوربین‌های فیلمیِ قدیمی است. نور پس از عبور از لنز بر روی صفحهٔ حساس به نور می‌تابد. در دوربین‌های دیجیتال این صفحهٔ حساس یک «سنسور» الکتریکی است که همانند صفحه مانیتور (اما در جهت عکس) میزان فوتون‌های تابیده شده را به صورت یک جریان الکتریکی کالیبره شده به یک دستگاه مبدل می‌فرستد. مبدلِ آنالوگ به دیجیتال هم به نوبهٔ خود این اطلاعات را برای هر پیکسل به صورت عددی ما بین ۰–۲۲۵ (میزان روشنایی هر پیکسل) به کارت ذخیره‌سازی ارسال می‌کند. اطلاعات مربوط به تمام پیکسل‌های یک سنسور که حتی به ۱۶ میلیون هم در برخی دوربین‌های تخصصی‌تر می‌رسد، در کنار هم کلیت تصویر ضبط شده را می‌سازند.

ساختمان دوربین عکاسی

دوربین عکاسی از یک اتاقک تاریک تشکیل شده که بر جدارهای آن یک عدسی محدب با فاصله کانونی ثابت قرار دارد. در جدار مقابل این عدسی فیلم و بین فیلم و عدسی دیافراگم وجود دارد. علاوه بر این دوربین به دستگاه تنظیم فاصله (مسافت‌یاب نوری)، شاتر یا بندان، نورسنج (طیف‌سنج نوری) و منظره‌یاب مجهز است.

میان‌بند یا دیافراگم (به انگلیسی: diaphragm)در دوربین عکاسی به تیغه‌هایی گفته می‌شود که درون لنز قرار گرفته‌اند و با گشاد و تنگ شدن، میزان عبور نور را از روزنه میانی آن‌ها که به آن اپرچر گفته می‌شود، کنترل می‌کنند. این تیغه‌ها که به‌طور معمول ۶ تا ۹ عدد هستند، طوری طراحی شده‌اند که با بازشدن، میزان نور را زیاد و با تنگ شدن، میزان نور را کم می‌کنند. بسیاری از دیافراگم‌ها مانند عنبیه و اپرچر همچون مردمک چشم کوچک و بزرگ یا تنگ و گشاد می‌شوند و با این عمل نور کمتر یا بیشتری به درون دوربین راه می‌یابد.

میزان باز بودن این روزنه توسط عددهایی تعریف می‌شود که از تقسیم فاصله کانونی بر قطر مؤثر لنز به دست می‌آید. پله‌های کامل عدد دیافراگم در عکاسی به صورت زیر می‌باشد: ۱.۴-۲-۲.۸-۴-۵.۶-۸-۱۱-۱۶-۲۲-۳۲-۴۵

به‌طور مثال، اگر فاصله کانونی یک لنز قرار گرفته بر روی یک سنسور ۳۵ میلی‌متری، ۵۰ میلی‌متر باشد و دیافراگم لنز بر روی ۲ تنظیم شده باشد، قطر روزنه ایجاد شده توسط تیغه‌ها (که به آن‌ها دیافراگم گفته می‌شود)، ۲۵ میلی‌متر خواهد بود. اگر دیافراگم لنز بر روی عدد ۸ قرار گرفته باشد، قطر روزنه ۶.۲۵ میلی‌متر خواهد بود. این اعداد از تقسیم فاصله کانونی بر اپرچر به دست می‌آید و هرچه اپرچر کوچکتر باشد، قطر روزنه یا اپرچر بیشتر خواهد بود. به این دلیل است که اپرچر کوچکتر باعث باز شدن روزنه و اپرچر بزرگتر، باعث تنگ شدن روزنه می‌شود.

با گشاد و تنگ کردن این روزنه، نه تنها میزان ورودی نور به درون دوربین تغییر می‌یابد، بلکه عمق میدان نیز تغییر پیدا خواهد کرد. هرچه عدد دیافراگم، کوچکتر باشد، مساحت روزنه افزایش پیدا خواهد کرد و هرچه این مساحت بیشتر باشد، عمق میدان کمتر خواهد بود. به‌طور مثال، عمق میدان با f/22 بسیار بیشتر از عمق میدان با f/2.8 خواهد بود.

به شکلی دیگر:

هر چه عدد اپرچر (دیافراگم) یا همان ضریب F کوچک‌تر شود => روزنه بزرگ‌تر، ورود نور بیش‌تر و عمق میدان کم‌تر

هر چه عدد اپرچر (دیافراگم) یا همان ضریب F بزرگ‌تر شود => روزنه کوچک‌تر، ورود نور کم‌تر و عمق میدان بیش‌تر

باید توجه داشت که در ایران، استفاده از کلمه فرانسوی دیافراگم به جای اپرچر اشتباه می‌باشد. دیافراگم تنها به تیغه‌ها گفته می‌شود و اپرچر به روزنه‌ای که در میان این تیغه‌ها ایجاد می‌شود، گفته می‌شود. در نتیجه، کلمه دیافراگم به‌طور اشتباه متداول شده‌است. در انگلیسی، کلمه دیافراگم به هیچ عنوان استفاده نمی‌شود.