اکسپرسیونیسم نوعی اغراق در رنگ ها و شکلهاست، شیوه ای عاری از طبیعت گرایی که میخواست حالات عاطفی را هر چه روشن تر و صریح تر بیان کند.
دوره شکل گیری این مکتب به سال های 1910 تا 1935 میلادی بازمیگردد ولی در کل این شیوه از گذشته های دوربا هنرهای تجسمی همراه بوده و در دوره های گوناگون به گونه هایی نمود یافته است.
اکسپرسیونیسم در سال 1911 برای متمایز ساختن گروه بزرگی از نقاشان به کار رفت که در دهه ی اول سده ی بیستم بنای کارشان را بر بازنمایی حالات تند عاطفی وعصیان گری علیه قوانین ستمگرانه ی حکومت ها، مقررات غیر انسانی کارخانه ها و عفونت زدگی شهرها و اجتماعات انسانی نهاده بودند.
این هنرمندان برای رسیدن به اهداف خود رنگ های تند و مهیج وضربات مکرر و هیجان زده ی قلم مو و خارج از چارچوب را با ایجاد ژرف نمایی و بدون هیچگونه سامانی ایجاد می کردند و هر عنصری را که آرامش بخش و چشم نواز بود از کار خود خارج میکردند.
آغاز قرن بیستم نهضت بزرگی بر ضد رئالیسم و امپرسیونیسم پا گرفت که آرام آرام مکتب اکسپرسیونیسم از دل آن بیرون آمد.این مکتب در معماری به ترکیب احجام و عناصر به نحوی بدیع،
به ارزش های مستتر در یک پدیده، اثر جامعه می پردازد.
این معماری نازی ها معماری مقتدر و باشکوه است و نمایانگر تفکرات شخص هیتلر است.
شباهت آن با معماری نئوکلاسک در این است که در هر دو از ساختمان های عظیم الجثه برای نشان دادن جلال و شکوه وترساندن مردم استفاده می شده است.
استفاده از عناصر یادبودی در معماری برای تاکید و تکریم ایدئولوژی خاص هم در معماری اکسپرسیونیسم نازی ها و هم در سبک نئوکلاسیک دیده می شود.
معماری نئوکلاسیک آلمان تفاوت عمده ای با معماری نئوکلاسیک دیگر کشورهای پیشرفته دارد و آن این است که در آلمان حکومت استبدادی و دیکتاتور است که به معماری جهت می دهد.
این مقاله در ابتدا سعی می کند زمینه های شکل گیری مکتب اکسپرسیونیسم را بررسی کند، تفکرات نیچه و شرایط اجتماعی-اقتصادی آلمان در این بازه ی زمانی از جمله این زمینه ها هستند.
سپس چگونگی ورود اکسپرسیونیسم را به معماری بیان میکند و در جستجوی آثاری از شهرسازی و معماری آلمان در این بازه ی زمانی و تحت تاثیر این تفکر است ویژگی این آثار را بررسی میکند جایگاه سبک شناسی معماری اکسپرسیونیسم و ارتباط آن با سبک آر-نوو را بیان میکند یکی از دستاوردهای این پژوهش شناسایی ویژگی ها وبسترهای موثر در شکل گیری معماری اکسپرسیونیسم است ودر ادامه گوشه ای از تاثیر معماری اکسپرسیونیسم آرمانگرایانه آلمان بر شهرسازی و معماری ایران را در دوره پهلوی اول بیان میکند.
با توجه به بررسی های صورت گرفته بر روی نمونه های موردی سه ویژگی اصلی معماری و شهرسازی اکسپرسیونیسم نازی ها عبارتند از: تئاترگونگی، سمبلیک بودن و داشتن جنبه آموزشی.
معماری برخواسته از آداب و رسوم، عادات و ایدئولوژی ملتی است که آ« معماری را ساخته اند.
ریشه اکسپرسیونیسم را می‌توانید در آثار هنرمندانی همچون وینسنت ون گوگ، ادوارد مونک و جیمز اِنسور مشاهده کنید که هر یک از آن‌ها در دوره ۱۸۸۵-۱۹۰۰ یک سبک نقاشی بسیار شخصی را ایجاد کردند. این هنرمندان با استفاده از رنگ و نقش، به بیان موضوعات دراماتیک و مملو از احساسات، انتقال ویژگی‌های ترس، وحشت، یا صرفاً تجلیل از طبیعت و یا موضوعات توهم آور استفاده کردند.
در سال ۱۹۰۵، موج دوم و اصلی اکسپرسیونیسم به راه افتاد. در آن زمان گروهی از هنرمندان آلمانی از جمله ارنست لودویگ کرشنر یک انجمن به نام “Die Brücke” به معنی «پُل» احداث کردند. این گروه شامل اریش هکل، کارل اشمیت روتلاف و فریتس بلیل بود. این نقاشان علیه آنچه طبیعی گرایی سطحی امپرسیونیسم آکادمیک می‌دانستند، قیام کردند. آن‌ها می‌خواستند هنر آلمان را با نشاط معنوی که احساس میکردند فاقد آن است، تجدید کنند و سعی کردند این کار را از طریق یک بیان اساسی، بسیار شخصی و خودجوش انجام دهند..
برخی دیگر از هنرمندان آلمانی نیز به سرعت به اعضای اصلی Die Brücke ملحق شدند که از جمله آن‌ها می‌توان به امیل نولده، ماکس پچشتاین و واوتو مولر اشاره کرد. اکسپرسیونیست‌ها تحت تأثیر پیشینیان خود در دهه ۱۸۹۰ قرار گرفتند و همچنین به منبت کاری های چوبی آفریقایی و آثار هنرمندان قرون وسطایی و رنسانس اروپای شمالی مانند آلبرشت دورر، ماتیاس گرنوالد و آلبرخت آلتدورفر علاقه مند بودند. آن‌ها همچنین از نئو امپرسیونیسم، فوویسم و دیگر جنبش‌های اخیر آگاه بودند..
مجموعه فرودگاه TWA را می توان یکی از بهترین نمونه های تأثیر متقابل تکنولوژی معماری و مهندسی عمران به شمار آورد. ترمینال TWA در مقیاس بسیار بزرگ و غول پیکر، شباهت بسیار زیادی به عقاب در حال نشستن دارد. این تصویر خارق العاده که از بتن تراشیده شده، این ترمینال را به یکی از به یاد ماندنی ترین ترمینال های جهان تبدیل کرده است.
فرم نمادین و پویای ساختمان به شکل یک پرنده به همراه طراحی داخلی غار مانند آن، بازتاب تغییراتی است که در تفکر معماری سال های ۱۹۵۰ به وقوع پیوست.
در این نوع طراحی که نقش فعال معمار را در فرم پردازی به نمایش می گذارد، رد پایی از تفکر اکسپرسیونیسم دیده می شود. خطوط منحنی که تصویر کننده سر و بال های پرنده هستند، نمای خارجی را شکل می دهند، دیوارهای داخلی با فرم های نمادین پلکان ها، فضاهای نشیمن و دیگر فضاها را در خود جای داده اند. برای ساخت این مجموعه با فرمی چنین پویا که در آن خطوط مستقیم به ندرت دیده می شوند، از سازهای بتنی و سیستم سازهای پوسته نازک استفاده شده است.
خانه اپرا سیدنی یکی از متمایز ترین بناهای قرن بیستم از لحاظ هنر معماری بشمار می‌رود که در شهر ساحلی سیدنی و در ایالت نیو سات ولز کشور استرالیا قرار دارد. یورن اوتزان آرشیتکت معمار دانمارکی اپرا هاوس شهر سیدنی در سال 1957 به طور غیرمنتظره ای برنده طراحی اپرا هاوس شد.
معمار دانمارکی ، یورن اوتزن در سال 1918 در کپنهاگ متولد شد در زمان تحصیل در دوران دبیرستان ، او به پدرش که مدیر کارگاه کشتی سازی و معمار درخشان کشتی در آلبورگ دانمارک بود کمک می کرد وی کارش را با مطالعه در زمینه طرح های جدید، ترسیم نقشه ها و ساخت مدل ها آغاز کرد، این فعالیت امکان دیگری را برای او فراهم کرد تا مثل پدرش معمار وسایل نقلیه دریایی بشود با این حال با تاثیر از پسر عموی پدرش (Einar Utzon – Frank) به هنر مجسمه سازی علاقه مند شد.
زمانی که اوتزن در سال 1942 از آکادمی هنرهای زیبا فارغ التحصیل شد، مانند بسیاری از معماران آن زمان، به دلیل جنگ جهانی دوم، به کشور بی طرف سوئد گریخت که در آنجا او به خاطر طولانی شدن جنگ، در دفتر استکهلم هاکون اهلبرگ مشغول کار شد. به دنبال آن، او به فنلاند رفت تا با آلوار آلتو کار کند. اوتزن همواره از آلوار آلتو، آسپلوند گونار و فرانک لوید رایت، به عنوان مهم ترین اشخاص تأثیرگذار بر کار شخصی خود یاد می کرد.
بیشتر پروژه های اوتزن در کشور زادگاهش دانمارک قرار گرفته است، اما او بیشتر به خاطر ساختمان مجلس کویت و خانه اپرای سیدنی شناخته می شود. یورن اوتزان بدون شک از مهم ترین معماران قرن بیستم است که با الهام از معمارانی همچون رایت و آلتو آثاری را با کانسپت معماری ارگانیک و تاکید بر محور معماری تندیس گرا طبیعت خلق کرد. او در سال 2003 موفق به کسب جایزه معماری پریتزکر شد. اوتزان در 29 نوامبر 2008 در سن 90 سالگی بر اثر حمله ی قلبی در خواب درگذشت.
برج پیچنده (Turning Torso به معنی ستون پیچنده) آسمانخراشی است در شهر مالمو سوئد که توسط آرشیتکت و مهندس عمران اسپانیایی سانتیاگو کالاتراوا طراحی و در ۲۷ اوت ۲۰۰۵ به طور رسمی افتتاح شده‌است.این برج ۵۴ طبقه‌ای ۱۹۰ متر (۶۲۳ فوت) ارتفاع دارد. پس از اتمام پروژه این برج رتبهٔ بلندترین سازه در کشورهای اسکاندیناویایی و دومین آپارتمان بلند پس از کاخ ۲۶۴ متری پیروزی در مسکو را از آن خود کرد.
برج ۸۴ متری کرونپرینسن بعد از برج پیچنده دومین سازه بلند در مالموی سوئد است. در طراحی این برج از نه مکعب که هر کدام دارای پنج طبقه‌است و حول محور مرکزیش پیچ خورده استفاده شده‌است. بالاترین بخش برج نود درجه نسبت به سطح مبنای آن چرخیده‌است. در اصل هرطبقهٔ این برج شامل مقطعی مستطیلی است که حول محور مرکزی آن با زاویه‌ای مشخص چرخیده و به یک مقطع سه گوش متصل شده که یک داربست فولادی آن بخش را محیط کرده‌است.دو مکعب پنج طبقه از نه مکعبی که روی هم قرار گرفته‌اند به فضای اداری اختصاص یافته‌است. ۱۴۹ آپارتمان مجلل و شیک نیز در طبقات فوقانی قرار دارند.
ایدهٔ ساخت این برج از یک مجسمه به همین شکل هندسی گرفته شده‌است که پیش از این توسط کالاتراوا ساخته شده بود.این مجسمه از جنس سنگ مرمر سفید است. جانی اورباک طراح CEO و پیمانکار برج پیچنده و رئیس هیئت انجمن ساختمان سازی HSB در سال ۱۹۹۹ این مجسمه را مشاهده کردند و به کالاتراوا پیشنهاد دادند که طرح ساخت برجی با همین فرم هندسی را پایه ریزی کند. در تابستان سال ۲۰۰۱ ساخت این پروژهٔ بزرگ آغاز شد.
برج پیچنده در سال ۲۰۰۵ جایزهٔ آسمان‌خراش امپریس را با تفاوت بسیار نسبت به رقبایش از آن خود کرد و بر برج Q۱ در شهر گولد کوست استرالیا و برج مونته‌ویدیو در رتردام هلند پیشی گرفت.
با آغاز پروژه ساخت برج۶٠ طبقه (۵٧ طبقه روی سطح زمین و ٣ طبقه زیر سطح زمین) Turning Torso، سوئدی ها به ویژه مردم شهر مل مو بی صبرانه منتظر افتتاح و آغاز به کار این برج ۱۹۵ متری بودند. این برج بلندترین ساختمان مسکونی کشور سوئد است که در راستای طرح «West Harbour » سوئد ساخته شد. این برج با الهام از حرکات طبیعی بدن انسان توسط کالاتروا، ابتدا در قالب یک مجسمه سنگی و سپس در قالب یک معماری hitech )تکنولوژی سطح بالا) طراحی شد و اکنون نیز همخوانی کاملی با بافت جدید اطراف خود دارد.
PDF مقاله : اکسپرسیونیسم – آکادمی معماری قوری
نویسنده : خانم مهندس فهیمه یکانی‌پور از کارآموزان آکادمی معماری قوری
منابع :